Συνέντευξη πρόσφυγα για τις συνθήκες των ελληνικών κρατητηριών

Σ: Συνεντεύκτρια

Χ: Συνεντευξιαζόμενος

Σ: Θα ήθελες να ξεκινήσεις να μου πεις λίγα λόγια για την ιστορία σου.. εγώ έχω κάποιες ερωτήσεις στο μυαλό μου να σου κάνω αλλά θα προτιμούσα να ξεκινήσεις να μου μιλάς για σένα και μετά να παρέμβω εγώ.

Χ:Από πού θες να αρχίσω;

Σ: Από όπου θες εσύ

Χ: Κάθε χώρα έχει τα δικά της προβλήματα, στο Αφγανιστάν ήταν όντως καλύτερα για μένα τότε που έκανα μουσική, αυτό που ήθελα αλλά υπήρχαν και προβλήματα. Όταν δημιουργήθηκε το πρόβλημα και δεν μπορούσα πια να μένω εκεί, ξεκίνησα για να έρθω προς τα εδώ.. είχα ονειρευτεί ότι στην Ευρώπη και στην Ελλάδα θα μπορέσω να συνεχίσω τη μουσική και να κάνω αυτό που θέλω, αυτό που ονειρεύομαι  να γίνω. Δυστυχώς όμως εδώ δεν βρήκα αυτό που ονειρευόμουνα βρήκα μεγαλύτερες δυσκολίες.

Σ: ποια ήταν αυτά τα προβλήματα που όπως λες σε έκαναν να φύγεις;

Χ: η αγάπη μου ήταν η μουσική.. σιγά σιγά όταν μεγάλωνα άρχισα να ασχολούμαι με τη μουσική  είχα πρόβλημα ακόμα και με την οικογένεια και με το συγγενικό περιβάλλον που δεν ήθελαν με τίποτα να κάνω μουσική. Εγώ είχα μάθει κάποια μουσική κρυφά και αντιμετώπισα μεγαλύτερο πρόβλημα.. γιατί ήταν απαγορευτικό στο περιβάλλον μας να κάνουμε μουσική, αυτό που ήθελα εγώ και έτσι αποφάσισα να φύγω.

Σ: μπορείς να μας πεις λίγα λόγια για το ταξίδι σου, για το πέρασμα των συνόρων;

Χ: οι δυσκολίες είναι πάρα πολλές όταν περνάς τα σύνορα των χωρών γιατί δεν ταξιδεύεις κανονικά με χαρτιά πρέπει να πας παράτυπα από τα βουνά. Ήταν πολύ μεγάλη πρόκληση και πολύ μεγάλος κίνδυνος. Χάσαμε κάποιους φίλους μας, σκοτώθηκαν στα σύνορα. Ακόμα και στα σύνορα της Τουρκίας με το Ιράν. Εκεί σκοτώθηκε ένας φίλος μου, οι συνοριοφύλακες τους πυροβόλησαν, μετά εγώ ο ίδιος έπεσα θύμα απαγωγής στην Τουρκία . Οι δουλέμποροι και οι διακινητές μας απήγαγαν και ζήταγαν λεφτά από τους δικούς μας. Πέρασα πάρα πολλά ,  πάρα πολλές δυσκολίες μέχρι να φτάσω εδώ.

Σ: θέλεις να μας πεις πώς ακριβώς έγινε όλο αυτό, η απαγωγή;

Χ: Μας πήραν από την Κωνσταντινούπολή και είπαν ότι είναι διακινητές και είπαν ότι θα μας πάνε στην Ελλάδα. Μας έβαλαν σε ένα κλειστό βαν και μας πήγαν σε ένα υπόγειο καμία ώρα έξω από την Κωνσταντινούπολη και άρχισαν να μας βασανίζουν και να ζητάνε λεφτά. Μου πήραν τα μουσικά όργανα που είχα μαζί μου, πήραν τα λεφτά, ζήτησαν και λεφτά απ’τους δικούς μας και μετά από μέρες μας έφεραν πίσω και μας άφησαν σε ένα δρόμο έτσι πολύ…. για να μην βλέπει κάνεις και έφυγαν.

Σ: και πώς έγινε και σας άφησαν; Πλήρωσες τα λύτρα;

Χ: Πλήρωσα πολλά λεφτά.

Σ: οι δικοί σου;

Χ: ναι, οι δικοί μου πλήρωσαν τα λύτρα.

Σ:ναι ναι. Θέλεις να μας πεις για το τι έγινε όταν ήρθες εδώ; Για τη ζωή σου στην Ελλάδα;

Χ:Θέλω να είμαι πολύ ειλικρινής. Στο Αφγανιστάν σίγουρα θα με σκοτώνανε γιατί εκεί είναι οι Ταλιμπάν και γι αυτούς η μουσική είναι αμαρτία και όποιος παίζει μουσική του κόβουν τα χέρια και τον σκοτώνουν. Εκεί σε σκοτώνουν και τελειώνει.. σε σκοτώνουν μία φορά.. εδώ αυτός ο θάνατος είναι σαν να σε βασανίζει και να πεθαίνεις αργά και βασανιστικά. Εγώ έχω βασανιστεί τόσο πολύ στην Ελλάδα και στην προσπάθεια να φύγω και να επιστρέψω. Η αστυνομική βία, η ρατσιστική βία ήταν τόσο έντονα που έλεγα ότι μακάρι να ήταν μία και καλή.. αν με σκότωναν θα ήταν καλύτερα.

Σ: θέλεις να μας αναφέρεις κάποια από αυτά τα περιστατικά της αστυνομικής βίας;

Χ: το χειρότερο περιστατικό ήταν όταν επιχείρησα να φύγω από την Ελλάδα μέσα από τα Σκόπια , Σερβία… 6 φορές έχω επιχειρήσει να φύγω αλλά μία φορά με έπιασε η αστυνομία στα σύνορα με τα Σκόπια και εκεί με έβαλαν σε ένα υπόγειο με τους άλλους . Ήταν ένα υπόγειο που εκεί ήταν πολύ δύσκολο ακόμη και να αναπνεύσεις τα παράθυρα ήταν κλειστά ,ήταν σκοτεινά. Και εκεί είχα κάποιο πρόβλημα και είχα πέσει και είχα λιποθυμήσει και οι αστυνομικοί νόμιζαν ότι το κάνω επίτηδες για να με ελευθερώσουν και ενώ ήμουν λιπόθυμος με είχαν χτυπήσει πάρα πολύ άσχημα. Όταν συνήλθα είδα ότι παντού είχα μελανιές και πόναγα πολύ έντονα. Είχε και πάρα πολλή υγρασία και ήταν χάλια η κατάσταση και αναγκάστηκαν και με πήγαν στο νοσοκομείο μετά.

Σ: είπες ότι έχει έρθει και άλλες φορές αντιμέτωπος με περιστατικά αστυνομικής βίας..

Χ: είναι πολύ περίεργα.. δεν ξέρω είναι η δουλειά τους ή θέλουν να διασκεδάσουν δεν ξέρω..  κάθε φορά και τώρα παρόλο που έχω χαρτιά με πιάνει η αστυνομία και μου λέει ότι θα πάμε στο αστυνομικό τμήμα έχει γίνει.. όταν μπαίνουμε στο αστυνομικό τμήμα η συμπεριφορά των αστυνομικών είναι πολύ άγρια για παράδειγμα λένε να μην γελάτε ή να κοιτάτε κάτω και μας χτυπάνε με σφαλιάρες με κλοτσιές. Γινότανε φορές που  μπαίνουμε μέσα, κάποιες ώρες μας κρατάνε μέσα , κοιτάνε τα χαρτιά λένε ναι να φύγετε. Μόλις βγαίνουμε απ’το αστυνομικό τμήμα άλλοι αστυνομικοί μας πιάνουν και μας βάζουν πάλι μέσα είναι σαν να διασκεδάζουν με εμάς.. αυτή την αίσθηση έχω..ενώ δεν υπάρχει άλλος λόγος .. χωρίς να έχουμε κάνει κάτι απλά επειδή δεν φαινόμαστε σαν πολίτες που είναι εδώ.. επειδή έχουμε διαφορετικό χρώμα και διαφορετική εμφάνιση, αυτό μας κάνει…  το άλλο περιστατικό που δεν μπορώ να ξεχάσω ήταν όταν εγώ πέρσυ.. τα πρωινά είχα ένα πώς το λένε…φλάουτο . Και έπαιζα πάνω σε ένα παγκάκι στο Πεδίο του Άρεως και ήταν εκεί ναρκομανείς και έμποροι ναρκωτικών από εδώ και από εκεί.. κάποια στιγμή ήρθε η αστυνομία πιάσανε κι αυτούς  πιάσανε κι εμένα εγώ, εγώ δεν είχα τίποτα και μας πήγαν στο αστυνομικό τμήμα και μας έγδυσαν όλους.. και αυτούς και εμένα και κάποια στιγμή λέω ότι σ αυτούς μπορεί να έχουν βρει κάτι, μπορεί να είναι έμποροι ναρκωτικών αλλά με εμένα γιατί  τα βάζουν,αφού τους έδειξα τα χαρτιά; Και εκεί μας είχαν γδύσει εντελώς όλους και μας κλωτσούσαν όλους έτσι σαν να παίζαν με εμάς.

Σ: επειδή ανέφερες προηγουμένως ότι έχεις κρατηθεί σε αστυνομικά τμήματα.. ήθελα να σε ρωτήσω πώς ήταν οι συνθήκες;

Χ: γενικά ήταν πολύ δύσκολα τα κρατητήρια.. δεν ήμουν σε κέντρο κράτησης ήμουν σε κρατητήριο αστυνομικών τμημάτων. Μία φορά σε ένα δωμάτιο 4x5 ήταν 12 άτομα. Έκανε κρύο, τα φαγητά ήταν απαίσια.. η συμπεριφορά των αστυνομικών ήταν απαίσια. Μία άλλη φορά ήταν ένα δωμάτιο λίγο μεγαλύτερο απ’το πρώτο ήμασταν πότε 20, πότε 28 πότε 40 άτομα μέσα και πάλι τις ίδιες καταστάσεις.. δηλαδή δεν μπορώ να περιγράψω ήταν πολύ άσχημες καταστάσεις.

Σ: πόσο καιρό έχεις κρατηθεί;

Χ: περίπου 3 μήνες

Σ: και για ποιο λόγο σε είχαν πιάσει;

Χ:λόγω του ότι δεν είχα χαρτιά.. είχα κάποιο χαρτί, είχε λήξει, πήγα να μου το ανανεώσουν και μετά έμεινα χωρίς χαρτιά και με έβαλαν μέσα στο κρατητήριο.

Σ: και πριν.. σε σχέση με την κράτηση, προαυλιζόσασταν ή ήσασταν συνεχώς μέσα στο κελί;

Χ: εγώ ήμουν μέσα περίπου 3 μήνες και δεν μας έβγαλαν καθόλου έξω.. ακόμα και ένα μικρό παράθυρο που είχαμε εκεί και είχαν βάλει μπάρες και φωνάζαμε και παρακαλάγαμε να τον αφήνουν ανοιχτό για κάποιες ώρες… κάποιες φορές το άνοιγαν κάποιοι καλοί αστυνομικοί αλλά άλλες φορές ούτε αυτό δεν άνοιγαν, να μπει αέρας μέσα στο κρατητήριο, ούτε αυτό δεν κάνανε!

Σ: το φαγητό πώς ήταν εκεί;

Χ: ήταν χάλια.. ήταν κάτι για να μην πεθάνουμε.. συνήθως ήταν ψωμί με μαρούλι και τυρί, αυτό ήταν. Οι κρατούμενοι φωνάζανε, πολλές φορές κάνανε και απεργία και λέγανε ότι δεν μπορούμε να φάμε αυτό. Δεν τους ένοιαζε.. καμιά φορά αλλάζανε αλλά το κύριο φαγητό είναι αυτό, ίσα ίσα για να μην πεθάνουμε.

Σ: πόσες φορές την ημέρα τρώγατε;

Χ: 2 φορές.το βράδυ και το μεσημέρι, έτσι ήταν.

Σ:Κατά τη διάρκεια αυτών των μηνών από άποψη υγιεινής, πώς κάνατε μπάνιο, πώς..;

Χ: ήταν ένα ντους εκεί πέρα αλλά ήταν με κρύο νερό , πολύ κρύο νερό και κάναμε με πολλές δυσκολίες απ’το κρύο, αλλά κάναμε. Δεν μπορούσαμε να κάνουμε και κάτι άλλο.

Σ: σαπούνι είχατε;

Χ: όποιος είχε λεφτά αγόραζε σαπούνι, όποιος δεν είχε δεν αγόραζε.

Σ: τα ρούχα σας πώς τα πλένατε;

Χ: εκεί στο μπάνιο πλέναμε όλοι τα ρούχα μας, αλλά πολλοί δεν είχαν σαπούνι, σκόνη, άλλοι που τους έφερναν οι δικοί τους απέξω μας βοηθούσαν..

Σ: υπήρχε άτομο το οποίο να είχε ανάγκη από φάρμακο, από περίθαλψη αυτούς τους μήνες; Τι γινόταν τότε;

Χ: το μοναδικό φάρμακο εκεί μέσα είναι το ντεπόν, και να σπάσει το πόδι σου και πονοκέφαλο να έχεις  το πρώτο που κάνουν είναι να σου δίνουν ένα ντεπόν. Τίποτα άλλο δεν σου κάνουν. 3 φορές αρρώστησα ο ίδιος, όλοι αρρώσταιναν εκεί πέρα γιατί ήταν μικρός ο χώρος και ήταν κλειστός και εξαέρωση δεν υπήρχε και όλοι αρρωσταίναμε.και λόγω αυτού έχω μια αντίδραση στο ντεπόν, τώρα πήγα στο σχολείο και με πόναγε το κεφάλι μου και λέω στη δασκάλα και μου λέει πήγαινε να πάρεις ντεπόν και μία άλλη μέρα πονούσε το στομάχι μου και μου λέει πήγαινε να πάρεις ντεπόν και λέω παντού και στη φυλακή και εδώ ντεπόν. Και πήγα μια μέρα και πέταξα τα ντεπόν στα σκουπίδια. Και όταν με ρώτησαν γιατί τα πέταξα είπα όλο ντεπόν δίνετε να μην δίνετε αυτό, κάτι άλλο να δίνετε.

Σ: αν χρειαζόσασταν κάτι δεν θα σας έφερναν γιατρό να σας εξετάσει;

Χ: όχι, δεν έφερναν ποτέ γιατρό και έπρεπε να είσαι σε πολύ άσχημη κατάσταση για να σε πάνε στο νοσοκομείο.. τα παιδιά για παράδειγμα  είχαν κάνει απόπειρες αυτοκτονίας ή με πλακάκια ή κάτι  βρίσκανε και κόβανε τις φλέβες τους  και αιμορραγούσαν  και έπεφταν κάτω και μετά τους μάζευαν και τους πήγαιναν στο νοσοκομείο, τους έκαναν μια πρώτη βοήθεια εκεί πέρα και μετά τους έφερναν πάλι πίσω. αυτό γινόταν…3 φορές αρρώστησα ο ίδιος και δεν έφεραν γιατρό.

Σ: μάλιστα.. σχετικά με την Χρυσή Αυγή.. έχεις αντιμετωπίσει κάποιο περιστατικό ρατσιστικής βίας;

Χ:δύο φορές έχω πέσει θύμα επίθεσης από αυτήν την ομάδα… μία φορά που είχα έρθει το 2012 που δεν γνώριζα τίποτα από αυτά από τους φασίστες ότι κυνηγάνε τους μετανάστες και τους χτυπάνε.. ήμουν σε ένα ίντερνετ καφέ και μίλαγα με τους γονείς μου, βγήκα έξω και ξαφνικά ήρθαν μία ομάδα και με χτύπησαν πάρα πολύ άσχημα.. η άλλη φορά ήταν ακριβώς ένα χρόνο μετά 2013 τον Σεπτέμβρη, αρχές Οκτώβρη.. και πάλι στον Άγιο Παντελεήμονα ξαφνικά εκεί που περνούσα ήρθαν και με χτύπησαν πολύ άγρια.

Σ: δεν υπήρξε κάποια λογομαχία πιο πριν ή κάτι.. απλά ήρθαν και σε χτύπησαν;

Χ: την πρώτη φορά όπως σας είπα δεν γνώριζα τίποτα από αυτά.. ήταν μία ομάδα κοριτσιών και αγοριών, ήταν νέοι και με φώναξαν μου είπαν να πάω εκεί, πήγα και κάτι μου είπαν και εγώ δεν γνώριζα τη γλώσσα και πρώτα γέλασαν και μετά άρχισαν να με χτυπούν.. αλλά με χτύπησαν πιο πολύ τα κορίτσια, τα κορίτσια ήταν αυτά πού με χτύπησαν πιο πολύ την πρώτη φορά.

Σ: τη δεύτερη; Τι έγινε την δεύτερη;

Χ: τη δεύτερη φορά.. την τελευταία, είχα πάει στο σπίτι του φίλου μου και κάναμε μουσική και βγήκα έξω και όπως προχωρούσα σε έναν δρόμο πέρασε τρέχοντας έτσι ένας αφρικανός, μαύρος ήταν και μου είπε «φίλε φύγε, θα σε χτυπήσουν» αλλά εγώ δεν κατάλαβα τότε τι μου είπε και εκείνος είχε φύγει και εγώ περπάταγα και ξαφνικά έτσι μία ομάδα έφτασε τρέχοντας και με ρώτησε από πού είσαι και εγώ είπα από πού είμαι και άρχισαν να με βαράνε.

Σ: παρατηρητές στα περιστατικά που ανέφερες δεν υπήρχαν; Δεν υπήρξε κάποιος να το δει; Να σε βοηθήσει;

Χ:  ήταν πολύ τρομακτικό.. οι τελευταίοι που πήγαν να με χτυπήσουν.. κοίταγα αν κάποιος τριγύρω ήταν και φώναζα για να με βοηθήσει.. υπήρχε τριγύρω κόσμος, ήταν τα μαγαζιά των πακιστανών, των αράβων και των ελλήνων που ήταν εκεί, όλοι κάνανε τα στραβά μάτια, κλείνανε τα μαγαζιά για να φύγουν.. και όλοι είχαν τρομάξει και έφευγαν, δεν επενέβαινε κανείς.

Σ: τη δεύτερη φορά ήταν και αγόρια και κορίτσια στη συγκεκριμένη ομάδα;

Χ: μόνο αγόρια ήταν την τελευταία φορά.

Σ: βλέπεις τον τελευταίο καιρό ότι έχουν αυξηθεί αυτά τα περιστατικά ρατσιστικής βίας;

Χ: εγώ δεν γνωρίζω πολλά πολιτικά.. για το τι κάνει το κόμμα.. άκουσα ότι έναν γνωστό του φίλου μου τον είχαν χτυπήσει πολύ άσχημα.. αλλά τώρα τελευταία τελευταία ακούω λιγότερες επιθέσεις σε σχέση με απ ότι ήταν κάποιους μήνες πριν.

Σ: για ποιο λόγο πιστεύεις ότι είναι λιγότερες;

Χ: δεν γνωρίζω πραγματικά, δεν γνωρίζω γιατί συμβαίνει αυτό αλλά είναι σαν να βλέπω ότι έχει λιγοστέψει .. τουλάχιστον λιγότερα ακούω εγώ αλλά δεν ξέρω γιατί έχει γίνει μπορεί και να έχει γίνει για τα εμπόδια που έχουν δημιουργηθεί σ αυτούς τελευταία.

Σ: γενικότερα η ελληνική κοινωνία πώς σε αντιμετώπισε, εκτός της Χρυσής Αυγής και της αστυνομίας;

Χ: είναι πολύ διαφορετικός ο κάθε άνθρωπος.. δεν μπορείς να πεις ότι όλοι είναι κακοί και όλοι είναι καλοί.. έχω έλληνες φίλους και ελληνίδες που πραγματικά με έχουν αντιμετωπίσει σαν παιδί τους, έχω δει τόσα καλά που δεν έχω δει και από τη μάνα μου και από την οικογένειά μου. Που με βοήθησαν στη μουσική και από εδώ και από εκεί. Αλλά καταλαβαίνω ακόμα και στον δρόμο όταν πάω με βρίζουν ή κάνουν άκρη, πηγαίνουν απέναντι και μας κοιτάνε πολύ άσχημα.. μας λένε κάποια λόγια και κάνουν άκρη και φεύγουν..

Σ: αυτοί  που σε έχουν βοηθήσει.. πού βρήκες αυτή τη στήριξη; Ποιος σε βοήθησε;

Χ: σε σχέση με το χώρο με βοήθησαν από το φόρουμ  των προσφύγων γιατί ήταν πολύ άσχημη η κατάσταση δεν μπορούσα να πάω πουθενά και έμεινα στα γραφεία του φόρουμ, με βοήθησαν πάρα πολύ για να μην μείνω στον δρόμο. Και οι Έλληνες εκεί που κάνω μαθήματα ελληνικών πάρα πολύ, με βοήθησαν πάρα πολύ με έχουν συστήσει με μουσικούς και πάω και κάνω μουσική με αυτούς. Αυτοί με βοηθάνε.. έτσι γίνεται η  βοήθεια.

Σ: τώρα έχεις χαρτιά εδώ; είσαι μόνιμα ή σκέφτεσαι να φύγεις;

Χ: αυτή τη στιγμή έχω ζητήσει άσυλο εδώ, έχω κάνει τα χαρτιά μου η υπόθεσή μου προχωράει στο γραφείο του ασύλου και αν αναγνωριστώ και αν πάρω κάποιο χαρτί και η κατάσταση παραμείνει έτσι που δεν έχω δουλεία , που είναι χάλια… όντως θα προσπαθήσω να πάω κάπου να δουλέψω.. αυτή τη στιγμή κάνω και μαθήματα ελληνικών, πάω σχολείο , αν πάνε καλά τα πράγματα θα συνεχίσω εδώ δεν θα πάω αλλού.

Σ: η καθημερινότητά σου έχει αλλάξει με την κρίση;

Χ:εγώ δεν είμαι από πολύ παλιά εδώ.. αλλά όσο είμαι εδώ ακούω πράγματι ότι η οικονομική κρίση έχει επηρεάσει πάρα πολύ, ότι είναι πολύ άσχημα τα πράγματα.. αλλά τα πράγματα είναι πιο σοβαρά και πιο έντονα για τους μετανάστες για τους πρόσφυγες για εμάς δηλαδή, αυτό που ακούω στα μαθήματα , η δασκάλα μας λέει ότι είναι παλιά ήταν καλύτερα τα πράγματα και για τους ίδιους τους Έλληνες και καταλαβαίνω ότι δεν περνάνε καλά ούτε οι ίδιοι οι Έλληνες.. και για μας είναι πολύ χειρότερα, πολύ χειρότερα

Σ: εσύ είπες δεν δουλεύεις κάπου; Δεν έχεις δουλειά;

Χ: όχι δεν δουλεύω, δεν υπάρχει δουλειά, με τη μουσική ασχολούμαι, κάνω μουσική από εδώ και από εκεί.

Σ: και πώς τα βγάζεις πέρα οικονομικά;

Χ: είναι πολύ δύσκολα τα πράγματα.. δεν έχω καμία οικονομική ενίσχυση και στο χώρο που μένω, οι φίλοι μου με βοηθάνε.. εντάξει μένεις εκεί μετά κάπου αλλού και το φαγητό μου είναι στους φίλους μου και πάλι.. ή σήμερα μπορεί να φάω κάποια άλλη μέρα μπορεί να μην φάω γιατί δεν έχω τίποτα, ή μπορεί και να πάω στο δήμο ή στην εκκλησία και να φάω εκεί.

Σ: τι θα έλεγες σε κάποιον που θέλει να μεταναστεύσει εδώ στην Ελλάδα;

Χ: εγώ τους συμβουλεύω να μην έρθουν.. αλλά κάποιοι είναι αναγκαίο να φύγουν γιατί εκεί που είναι κινδυνεύει η ζωή τους αλλά αυτοί που δεν κινδυνεύει η ζωή τους εγώ θα έλεγα καλύτερα να μην φύγουν γιατί είναι χειρότερα εδώ.

Σ: με την πολιτική του ασύλου.. υπάρχουν προβλήματα; Είπες ότι είχες κάποια θέματα.

Χ: στην αρχή όταν ήρθα  δεν ήθελα να μείνω εδώ.. μετά που προσπάθησα 6 φορές να φύγω και με γύρισαν.. τότε ήταν πολύ δύσκολο να ζητήσεις άσυλο, δεν υπήρχε σύστημα ασύλου.. τώρα στην Κατεχάκη έχουν φτιάξει μία καινούρια υπηρεσία ασύλου.. τώρα λένε ότι είναι καλύτερα τα πράγματα και γι αυτό πήγα εκεί και ζήτησα άσυλο

Σ: θα ήθελες κάτι να πεις στους πολιτικούς της Ελλάδας;

Χ: τώρα το μήνυμα το δικό μου δεν έχει νόημα γιατί δεν θα με ακούσει κανένας.. αλλά αυτό που λέω εγώ είναι οι πολιτικοί και η κυβέρνηση να είναι ειλικρινείς απέναντι στους πολίτες και να βλέπουν τους πολίτες με τα ίδια μάτια.. όλοι είναι ίσοι και όλοι είναι ίδιοι..

Σ: μάλιστα. Έχεις να προσθέσεις κάτι άλλο, κάτι που εγώ δεν σκέφτηκα να σε ρωτήσω;

Χ: εγώ από μικρή ηλικία, δεν έχω δει μία μέρα που να είναι άσπρη και στη χώρα μου και εδώ.. τώρα έχω συνηθίσει.. η μόνη μου ελπίδα αυτή τη στιγμή είναι να με βοηθήσει κάποιος να έχω τα μουσικά μου όργανα. Όπου πάω τα προβλήματα υπάρχουν, τουλάχιστον να έχω τη μουσική αυτό που αγαπάω να κάνω.. τίποτα άλλο δεν χρειάζομαι.

Σ: Εντάξει. Σε ευχαριστώ πολύ.

Χ: Εγώ ευχαριστώ.

Η "συμβολή" των εργασιακών ψυχολόγων στην οικονομική κρίση

Ένας από τους κλάδους της ψυχολογίας που γνωρίζει ιδιαίτερη ανάπτυξη στις μέρες μας είναι αυτός της οργανωσιακής και εργασιακής ψυχολογίας. Διδάσκεται ως μάθημα στα Πανεπιστήμια, συνεχώς όλο και περισσότερες εταιρίες εμπλουτίζουν το εργατικό δυναμικό τους με ψυχολόγους ενώ τελευταία συναντήσαμε αρκετές ημερίδες και ομιλίες. Το κείμενο αυτό έχει ως στόχο να ασκήσει μια κριτική στον συγκεκριμένο κλάδο και να καταδείξει τους τρόπους με τους οποίους συνδέεται και στηρίζει το υπάρχον σύστημα.

Κατ’ αρχάς, ας κάνουμε μια σύντομη παρουσίαση του κλάδου για τους μη-ψυχολόγους που έρχονται για πρώτη φορά σε επαφή με αυτόν. Ο ορισμός από το επίσημο site της ΕΛΨΕ είναι ο εξής:

“Η «οργανωτική ψυχολογία» (ή οργανωσιακή ψυχολογία, ή 

βιομηχανική ψυχολογία) και η «ψυχολογία της εργασίας» αφορούν 

στην εφαρμογή των αρχών, θεωριών και μεθόδων της ψυχολογίας στον εργασιακό χώρο συνεισφέροντας στη βελτίωση της λειτουργίας των οργανισμών και της ποιότητας ζωής των εργαζομένων.”

Βασικά ερευνητικά ενδιαφέροντα των εργασιακών ψυχολόγων όπως αυτά παρουσιάζονται στο βιβλίο του Γαλανάκη (2012) είναι η διαχείριση της σταδιοδρομίας, η επικοινωνία στις επιχειρήσεις, οι διαδικασίες επιλογής προσωπικού, τρόποι κινητοποίησης του προσωπικού, η ηγεσία , το εργασιακό στρες, η λειτουργία μέσα σε ομάδες, η επαγγελματική ικανοποίηση, η αξιολόγηση της επίδοσης καθώς και η ικανοποίηση του καταναλωτή.

Επιχειρώντας να εντοπίσουμε το εφαλτήριο της ενασχόλησης των ψυχολόγων με τις εργασιακές συνθήκες διαπιστώσαμε, ότι καταλυτικό ρόλο στην ανάπτυξη του κλάδου της Οργανωσιακής Ψυχολογίας διαδραμάτισε η Βιομηχανική Επανάσταση. Δόθηκε η δυνατότητα στις μικρού μεγέθους επιχειρήσεις να επεκταθούν, γεγονός που διαδέχτηκε την υποχρέωση των ιδιοκτητών να διοικήσουν μεσαίο ή ακόμα και μεγάλο αριθμό προσωπικού (Crolley, 1989).

Το πρώτο εγχείρημα ορισμού κανόνων για τη διαχείριση του έμψυχου δυναμικού μιας επιχείρησης πραγματοποίησε ο Taylor W. Francis, ο οποίος θεώρησε ότι τα πάντα σε μία επιχείρηση όφειλαν να είναι προσεκτικά σχεδιασμένα και ελέγξιμα (Hollway, 1991). Η συγκεκριμένη ιδέα είχε ως αποτέλεσμα να μετατοπιστεί ουσιαστικά η εξουσία από τα χέρια των εργατών σε αυτά των διευθυντών και των υπευθύνων και δημιούργησε τις κατάλληλες συνθήκες, ώστε η εργατική δύναμη της εκάστοτε επιχείρησης να ολοκληρώνει αποτελεσματικά και συνάμα οικονομικά τις υποχρεώσεις της. Παρόλα αυτά, οι πρώτες προσπάθειες ελέγχου των εργατών διαφέρουν άρδην από τις σημερινές αξίες και από τον σημερινό τρόπο σκέψης των οργανωσιακών ψυχολόγων. Θα πρέπει να σημειωθεί, επίσης, ότι οι εργάτες αντιμετωπίζονταν ως μηχανήματα και όχι ως υποκείμενα με ορισμένες ανάγκες, πράγμα που εξηγεί την χαρακτηριστική αυστηρότητα με την οποία τους φέρονταν.

Ένας ακόμα σταθμός στην ιστορία της οργάνωσης των επιχειρήσεων και της ορθής διαχείρισης του έμψυχου δυναμικού αποτελούν τα πειράματα που πραγματοποιήθηκαν στο Hawthorne και τα οποία διέφεραν ριζικά από τις ιδέες που θεωρούνταν επικρατέστερες μέχρι τότε. Οι έρευνες επικεντρώθηκαν στην αύξηση της παραγωγικότητας μέσω καταλληλότερων συνθηκών εργασίας, όπως είναι για παράδειγμα τα διαλείμματα που χρειάζεται ο εργαζόμενος ή ο φωτισμός του χώρου. Ωστόσο, παρατηρήθηκε ένα απρόσμενο φαινόμενο στα αποτελέσματα των πειραμάτων: η παραγωγικότητα αυξανόταν σε μη ευνοϊκές συνθήκες και μειωνόταν σε ευνοϊκές. Αυτό που βρέθηκε, τελικά, είναι πως για αυτό το αποτέλεσμα, που έχει μείνει γνωστό στην ιστορία ως Hawthorne Effect, ευθύνονταν οι στάσεις των εργαζομένων. Το γεγονός αυτό θεωρείται, μάλιστα, απόλυτα καθοριστικό καθότι έστρεψε το βλέμμα των ερευνητών από τις συνθήκες εργασίας στο δίκτυο κοινωνικής υποστήριξης των εργαζομένων και κατάφερε να μεταβάλλει την εικόνα των εργατών από ψυχο-φυσιολογικά όντα σε κοινωνικό-συναισθηματικά, ενώ παράλληλα αποτέλεσε έμπνευση για τη διενέργεια περαιτέρω ερευνών σχετικών με το συγκεκριμένο αντικείμενο (Ξανθοπούλου,2013).

Και κάπως έτσι φτάσαμε στο να παρουσιάζονται οι οργανωτικοί ψυχολόγοι σαν από μηχανής θεοί προτείνοντας ρομαντικές λύσεις για την «βελτίωση της λειτουργίας των οργανισμών και της ποιότητας ζωής των εργαζομένων» .

Αυτό που δεν υπολογίζουν, όμως, οι εργασιακοί ψυχολόγοι είναι πως τα συμφέροντα και η ανάπτυξη του εκάστοτε οργανισμού συγκρούονται με την καλή ποιότητα ζωής των εργαζομένων. Μπορούμε λοιπόν να συμπεράνουμε πως οι ψυχολόγοι αυτοί τάσσονται πρόδηλα στο πλευρό του υπάρχοντος συστήματος. Δεν μιλάνε καν για σχέσεις εξουσίας και εκμετάλλευσης, δεν αναφέρονται σε  καμία ταξική διάρθρωση της κοινωνίας και σε καμία καταπιεσμένη εργατική τάξη, που πρέπει να υπομένει τις υπερωρίες, τα αφεντικά, την αξιολόγηση, τον εργασιακό φόρτο προς τιμήν του κέρδους. Αυτό που μπορεί να κάνει τον εργαζόμενο να αποδώσει ή όχι εντοπίζεται είτε μέσα στο πλαίσιο της εργασίας είτε σε ορισμένους παράγοντες έξω από αυτό.  Για αυτούς τα πάντα λύνονται με τις μαγικές λέξεις διαχείριση του άγχους, εκπαίδευση για την αύξηση των προσαρμοστικών ικανοτήτων των εργαζομένων αλλαγή του τρόπου που βλέπουμε τα πράγματα και θετική σκέψη.

Την παραπάνω λογική εντοπίζουμε και στις διάφορες ημερίδες που πραγματοποιούνται σχετικά με τη συμβολή του κλάδου της εργασιακής ψυχολογίας στο ξεπέρασμα της οικονομικής κρίσης. Η οικονομική κρίση λοιπόν είναι κάτι το οποίο μπορεί να ξεπεραστεί με την εξυγίανση των επιχειρήσεων και με την αύξηση της παραγωγικότητας και της αποτελεσματικότητας των εργαζομένων. Ξεχνούν βέβαια οι οργανωσιακοί ψυχολόγοι ότι η εμφάνιση της οικονομικής κρίσης είναι ένα νομοτελειακό γεγονός του οικονομικού μας συστήματος ή καλύτερα ένα λάθος του, το οποίο δεν έχει λύση ή μάλλον η λύση του καμία σχέση δεν έχει με τους οργανωσιακούς ψυχολόγους.

Ένα άλλο στοιχείο το οποίο ήταν σαφώς αναμενόμενο για τον κλάδο της εργασιακής ψυχολογίας είναι η αναπόσπαστη σύνδεσή του με τη θετική σκέψη και τη θετική ψυχολογία. Ενδεικτικά να αναφέρουμε ότι στην ημερίδα που έλαβε χώρα πέρυσι για το ξεπέρασμα της οικονομικής κρίσης πραγματοποίηθηκαν δύο παρουσιάσεις σχετικά με τη θετική σκέψη (https://greekworkpsychology2014.wordpress.com/%CF%80%CF%81%CE%BF%CE%B3%CF%81%CE%B1%CE%BC%CE%BC%CE%B1/)

Ακόμα , ένας από τους γνωστότερος εκπρόσωπος του συγκεκριμένου κλάδου στην χώρα μας κ. Γαλανάκης, πέρα από τα ερευνητικά του ενδιαφέροντα ως εργασιακός ψυχολόγος και πέρα από τη θέση του ως διευθυντής της Εταιρείας ΕΛΓΕΚΑ.ΑΕ διατελεί αντιπρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Θετικής Ψυχολογίας. Να σημειώσουμε εδώ ότι προφανώς το ζήτημα δεν είναι προσωπικό αλλά ενδεικτικό μιας γενικότερης τάσης σύνδεσης της εργασιακής ψυχολογίας με τη θετική ψυχολογία και το κίνημα της θετική σκέψης. Λόγω της έκτασης του κειμένου μας δεν μπορούμε να αναλύσουμε τους λόγους ή τους τρόπους με τους οποίους η θετική ψυχολογία λειτουργεί στις μέρες μας ως ένας από τους βασικούς πυλώνες της αδικίας και της ανισότητας (βλέπε ενδεικτικά Binkley, S., 2011, & Kristjansson, K., 2010).

Έτσι ο εργαζόμενος που θα στενοχωρηθεί, θα αγχωθεί, θα θυμώσει και θα αντιδράσει θα πρέπει να γαλουχηθεί για να χωρέσει στο καλούπι του νεοφιλελευθερισμού που διατρανώνει πως τα αρνητικά συναισθήματα, που αποτελούν το κίνητρο για την αμφισβήτηση, δεν είναι αποδεκτά στην νεωτερική κοινωνία μας. Αυτό που προωθείται και εδραιώνεται είναι η κουλτούρα της αισιοδοξίας. Η θετική σκέψη αποκτά την έννοια του αξιώματος, κάτι το αυταπόδεικτο: δεν ξέρω γιατί πρέπει να είμαι χαρούμενος αλλά πρέπει. Και αυτή ακριβώς η σκέψη είναι που μας αποπολιτικοποιεί. Η πεποίθηση πως ο καταπιεσμένος εργαζόμενος πρέπει να διαχειριστεί το άγχος του για να βιώνει θετικά συναισθήματα μετατοπίζει το πρόβλημα από τις εξουσιαστικές σχέσεις παραγωγής στο άτομο αυτό καθαυτό, που οφείλει να αλλάξει την οπτική του για τα πράγματα.

Ο ψυχισμός που αναδύεται μέσα από τα λεγόμενα τους είναι ο εργαζόμενος που πρέπει να ανέχεται την εκμετάλλευση του, να υποτάσσεται στα διαγγέλματα του αξιολογητή και του διευθυντή του, να δουλεύει δέκα φορές πιο σκληρά για χάριν της αύξησης της παραγωγικότητας, να διαχειρίζεται το άγχος του, να σκέφτεται αισιόδοξα.

Στις διαφάνειες του μαθήματος που μέχρι πρότινος διδασκόταν στο Τμήμα Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου της Κρήτης αναφέρεται:

(Η αξιολόγηση ενός παράγοντα ως στρεσογόνου ή μη καθορίζει το βαθμό προσαρμογής του σε αυτόν. ο φόρτος εργασίας είναι σημαντικός αλλά όχι καθοριστικός παράγοντας για την εμφάνιση του στρες. καταλήγει στο στρες ΜΟΝΟ όταν ξεπερνά τις προσαρμοστικές ικανότητες του ατόμου! ΕΠΟΜΕΝΩΣ, ΤΟ ΣΤΡΕΣ ΟΔΗΓΕΙ ΣΕ ΑΡΝΗΤΙΚΕΣ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΑΤΟΜΟ ΜΟΝΟ ΑΝ ΑΥΤΟ ΑΔΥΝΑΤΕΙ ΝΑ ΠΡΟΣΑΡΜΟΣΤΕΙ ΣΤΙΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ) Ξανθοπούλου, 2012.

Το άτομο λοιπόν είναι αυτό που πρέπει να προσαρμοστεί για να χωρέσει στις συνθήκες τις εργασιακές και συνεπώς και τις κοινωνικές.

Τη ζωτική σύνδεση της ψυχολογίας της εργασίας με την κοινωνία θα μπορούσαμε να πούμε ότι την απαντάμε ίσως πιο συμβολικά και στο τμήμα μας από τις συνεχείς προκυρήξεις για τη θέση του εργασιακού και κοινωνικού ψυχολόγου και από την τωρινή διδασκαλία των συγκεκριμένων μαθημάτων από τον ίδιο διδάσκοντα. Σχετίζεται λοιπόν η ορθή και αποτελεσματική λειτουργία των επιχειρήσεων με την κοινωνία μας; Αυτή η σύνδεση δεν τοποθετεί τους κοινωνικούς ψυχολόγους στο πλευρό των επιχειρήσεων και κατ επέκταση στη στήριξη του υπάρχοντος συστήματος;

Τέλος, ένα ακόμη χαρακτηριστικό του συγκεκριμένου κλάδου που μας τράβηξε το ενδιαφέρον είναι ο τρόπος αντιμετώπισης των σχέσεων καθώς μεγάλος αριθμός εργασιακών ψυχολόγων ασχολείται με την Κοινωνική Υποστήριξη των Εργαζομένων και με τη Σύγκρουση Εργασίας και Οικογένειας. Πέρα από την προφανή κατηγοριοποίηση των σχέσεων και από την αντιμετώπισή τους ως απλούς παράγοντες επιρροής της αποτελεσματικότητας των εργαζομένων, πράγμα σίγουρα αναμενόμενο, διαπιστώσαμε την επίσης αναμενόμενη απολιτίκ αντιμετώπισή τους.

Συγκεκριμένα από τους Geurts & Demerouti(2003) αναφέρεται ότι τα όρια εργασίας και οικογένειας είναι ιδιαίτερα ρευστά καθώς μία υπάλληλος μπορεί να δέχεται τηλεφωνήματα από την οικογένειά της κατά τη διάρκεια της εργασίας της ή να χρειάζεται να συνεχίσει τη δουλειά της στο σπίτι της. Το φαινόμενο αυτό οδηγεί σε σύγχυση του ρόλου και της συμπεριφοράς του ατόμου και συνεπώς στη δημιουργία προβλημάτων τόσο στον εργασιακό περιβάλλον όσο και στο οικογενειακό. Ακόμα το οικογενειακό περιβάλλον των εργαζομένων σχετίζεται άμεσα με την εμφάνιση του φαινομένου της κατάρρευσης (burn out).

H κατάρρευση λοιπόν και τα προβλήματα δεν έχουν σχέση με τους πολλαπλούς και αλληλοσυγκρουόμενους ρόλους που αναλαμβάνουν κυρίως οι γυναίκες αλλά πλέον και οι άντρες. Δεν σχετίζονται με το γεγονός ότι στις μέρες μας και στην κοινωνία μας η εργασία έχει τόσο υψηλές απαιτήσεις που πρέπει να αφοσιωθείς  ολοκληρωτικά σ αυτήν. Το να σε πάρουν τα παιδιά σου τηλέφωνο κατά τη διάρκεια της εργασίας είναι κάτι ανεπιθύμητο και η αδυναμία «αλλαγής συμπεριφοράς από τη μία συνθήκη στην άλλη» αδικαιολόγητη. Το ότι εν τέλει στη σημερινή κοινωνία πρέπει να αποτύχεις ακόμα και όταν πετυχαίνεις, φαίνεται άσχετο τελείως με τις μεταβλητές ελέγχου, τις έρευνες και την αξιολόγηση των εργασιακών ψυχολόγων.

Απέναντι σε αυτά προτάσσουμε έναν εαυτό που στρεσάρεται, εκνευρίζεται, αντιδρά και εξεγείρεται επειδή αντιλαμβάνεται πως τα αίτια της δυστυχίας του προέρχονται από το κοινωνικό είναι και όχι από κάποιον εγγενή ατομικισμό του. Έναν εαυτό που εξετάζει κριτικά τα όσα γίνονται στο χώρο της εργασίας του και που συνειδητοποιεί πως αυτά έχουν συγκεκριμένη κοινωνική και πολιτική τοποθέτηση. Που μπορεί να αξιολογήσει την κάθε αρχή πριν την λάβει υπόψη του. Προτάσσουμε κυρίως έναν εαυτό που αντιστέκεται όπως μπορεί στην κάθε προσπάθεια συμμόρφωσης, στην ψυχική ορθοπεδική των (εργασιακών) ψυχολόγων και των χαρούμενων εργαζόμενων.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Binkley, S., (2011). Happiness, positive psychology and the program of neoliberal governmentality. Subjectivity, 4 (4), 371-394.

Γαλανάκης, Μ. (2012) Εργασιακή Ψυχολογία. Αθήνα: Αθ. Σταμούλης.

Crolley, J. P. (1989). Human Relations in Industry: People at Work. New Jersey: Simon & Shuster

Geurts, S. A. E., & Demerouti, E. (2003) Work/Non-Work Interface: A Review of Theories and Findings. Στο Handbook of Work & Health Psychology(2^η εκδ, σελ. 429-454). Sussex: Wiley

Hollway, W. (1991). Work Psychology and Organizational Behaviour: Managing the Individual at Work. London: Sage.

Kristjansson, K. (2010). Positive psychology, happiness, and virtue the troublesome conceptual issues. Review of general psychology, 4(14), 296-310.

Ξανθοπούλου, Δ. (2012). Εργασιακή Ψυχολογία. Πανεπιστήμιο Κρήτης: Από τις σημειώσεις του μαθήματος.