Ενάντια στην κατάθλιψη της "Blue Monday"

Όλοι οι ειδικοί και μη ειδικοί έχουν σπεύσει κάποια στιγμή στη ζωή τους να μιλήσουν ή να γράψουν για την κατάθλιψη. Όποιον και να ρωτήσεις γνωρίζει τι είναι η κατάθλιψη, γνωρίζει τι φταίει, γνωρίζει πως θεραπεύεται. Πλέον πέρα από την κατάθλιψη στις γιορτές, την κατάθλιψη το χειμώνα και την άνοιξη, έχουμε και την κατάθλιψη Δευτέρας. Σύμφωνα με θετικιστικές έρευνες, τη Δευτέρα οι άθρωποι έχουν περισσότερες πιθανότητες να νιώσουν μελαγχολία, καθώς είναι η πρώτη μέρα που επιστρέφουν στη δουλειά μετά την αργία της Κυριακής –αν μπορούμε να πούμε ότι αυτή υφίσταται ακόμα. Σύμφωνα επίσης με άλλες ερευνες η Δευτέρα είναι η μέρα με τις περισσότερες απουσίες από τη δουλειά. Όλοι μπορούμε να ανακαλέσουμε καταθλιπτικά συναισθήματα που έχουμε βιώσει, επειδή πλησιάζει Δευτέρα. Όμως, τις πταίει;

Η μετεξέλιξη της κατάθλιψης της Δευτέρας είναι η κατάθλιψη της «Μπλε Δευτέρας». Η μέρα αυτή έχει οριστεί από τον Κλιφ Άρναλ, βρετανό ψυχολόγο, ως η πιο μελαγχολική Δευτέρα του χρόνου και πρόκειται για την τρίτη κατά σειρά από την έναρξη του έτους. Κατασκεύασε, έτσι, μια εξίσωση  σύμφωνα με την οποία μπορεί ο καθένας από εμάς να μετρήσει πόσο πεσμένη ψυχολογία έχει εκείνη τη Δευτέρα του χρόνου.

Στην εξίσωση λοιπόν αυτή, W=weather (καιρός), D=debt (χρέη), d=monthly salary(μισθός), T=time since Christmas (χρόνος που πέρασε από τα Χριστούγεννα), Q=time since failing our new year’s resolutions (χρόνος που πέρασε από τότε που εγκατέλειψες τους στόχους σου για τη νέα χρονιά), M=low motivational levels (έλλειψη κινήτρων), and Na=the feeling of a need to take action (ανάγκη για δράση). 

Είναι ξεκάθαρο, ωστόσο, ότι από τη στιγμή που εμπλέκεται ένας ειδικός και η εφαρμογή μιας μαθηματικής λογικής, η κατάθλιψη της μπλε Δευτέρας λαμβάνει αυτόματα την επιστημονική εγκυρότητα, που δεν χρίζει αμφιβολίας. Γιατί, για παράδειγμα, ο χρόνος που πέρασε από τότε που εγκαταλείψαμε τους στόχους μας για τη νέα χρονιά πολλαπλασιάζεται και δεν προστίθεται στο άθροισμα του καιρού και των χρεών; Όπως επίσης γιατί τα παραπάνω διαιρούνται με τα κίνητρα και την ανάγκη για δράση και δεν αφαιρούνται; Ακόμα, η έλλειψη κινήτρων και ο χρόνος που πέρασε από την εγκατάλειψη των στόχων μας για τη νέα χρονιά θα μπορούσε να είναι σχεδόν η ίδια μεταβλητή μιας και όποιος δεν έχει κίνητρα στη ζωή του είναι λογικό να παρατάει τα περισσότερα πράγματα στη ζωή του και πολύ περισσότερο τους στόχους που θέτει ένα βράδυ του χρόνου μεθυσμένος.

Όμως τα ερωτήματα που θα έπρεπε να μας απασχολούν δεν μπορούν να περιοριστούν εκεί. Το βασικό ερώτημα που επανέρχεται συνεχώς σε κάθε έκφανση της ψυχολογίας στην καθημερινότητα μας είναι γιατί πρέπει όλα να μετρώνται. Γιατί η ψυχολογία ως επιστήμη επικυρώνεται ως τέτοια μόνο μέσα από θετικιστικές λογικές. Η απάντηση είναι σαφής, αρκεί να λάβουμε υπόψην μας την ιστορική συνέχεια της Ψυχολογίας ως επιστήμης. Αυτό που πρέπει να επαναλάβουμε είναι ότι τα συναισθήματα θα είναι πάντα πάνω και πέρα από αυτό που θα θέλαμε και μπορούμε να μετρήσουμε. Τα συναισθήματα δεν μπορούν να προβλεφθούν, δεν μπορούν να υπολογιστούν και δεν αποτελούν μαθηματικές εξισώσεις.

Χρέη που τρέχουν, χρόνος που δεν φτάνει, έλλειψη κινήτρων, ανάγκη για δράση. Με λίγα λόγια πρόκειται για την εξίσωση της παραγωγικότητας, εξίσωση της οποίας η αποτυχία σημαίνει αποτυχία προσαρμογής στην παρούσα οικονομική και πολιτική κατάσταση. Καθόλου τυχαίο ότι φτιάχτηκε για τις χώρες της Βόρειας Ευρώπης, γεγονός που δεν λαμβάνεται υπόψην, καθώς στη δυτική κοινωνία έχουμε το χάρισμα να μελετάμε και να αποδεχόμαστε αποπλαισιωμένα και ανιστορικά ο,τιδήποτε μας συμβαίνει. Είναι κατάθλιψη όταν δεν έχεις κίνητρο να πας στη δουλειά, είναι κατάθλιψη όταν δεν θέτεις στόχους, είναι κατάθλιψη όταν η ανάγκη για δράση είναι ελλιπής. Όλα αυτά μπορεί και να είναι κατάθλιψη, αλλά η διαφορά μας είναι ότι εμείς την κατάθλιψη την θέτουμε με διαφορετικούς όρους και σε διαφορετική βάση. Για μας το θέμα είναι ποιος ευθύνεται για αυτή την κατάθλιψη και τι σημαίνει κατάθλιψη στη δύση. Τι σημαίνει έχω κατάθλιψη τη Δευτέρα και τι σημαίνει έχω κατάθλιψη κάθε Δευτέρα; Σημαίνει ότι είμαι με άτομο με ευαισθησίες και χαμηλή αυταξία;  Η κατάθλιψη είναι διαταραχή που εμφανίζεται εξαιτίας δικής μου έλλειψης ή η κατάθλιψη είναι μια πολύ συγκεκριμένη διαταραχή που εμφανίζεται σε ένα νεοφιλελεύθερο συγκείμενο a priori αλλοτριωτικό για το άτομο;

Πέραν όλων των παραπάνω, αυτό που θα έπρεπε επίσης να σημειωθεί είναι ότι δεν έχουμε το δικαίωμα να νιώσουμε στεναχωρημένοι ή μελαγχολικοί. Τότε έχουμε κατάθλιψη ή κάτι δεν πάει καλά και πρέπει να το προσέξουμε. Σύμφωνα με τον Basaglia, στην κουλτούρα μας η υγεία και η αρρώστια συνιστούν ένα δίπολο. Είναι δυο καταστάσεις που διαχωρίζονται μεταξύ τους και δυο αδιαμφισβήτητες πραγματικότητες, που πρέπει να τις αποδεχτούμε. Το είμαι άρρωστος ή δεν είμαι είναι αντίστοιχο του βρέχει ή δεν βρέχει. Είναι κάτι που φαίνεται και το θέμα θεωρείται λήξαν. Ο στόχος μας, όμως, είναι να υπερβούμε αυτό το δίπολο και να αναγνωρίσουμε ότι η υγεία και η αρρώστια δεν είναι αυτόνομες πραγματικότητες που ισχύουν πάντα σε όλα τα πλαίσια αλλά είναι σχετικές προς μια νόρμα. Η δυτική νόρμα λέει ότι η υγεία ορίζεται με όρους συμμετοχής στην παραγωγική ζωή. Το είμαι υγιής ισοδυναμεί με το εργάζομαι, αποδίδω, παράγω. Αντίστοιχα, είμαι άρρωστος σημαίνει δεν παράγω, άρα αναστέλλω τη νόρμα και αποκλείομαι από τη ζωή. Η υγεία και η αρρώστια, όμως, και στην περίπτωση μας η κατάθλιψη πρέπει να ειδωθούν σαν δυο καταστάσεις στο συνεχές της ζωής του ανθρώπου. Δεν είναι καταστάσεις αμοιβαία αποκλειόμενες, αλλά καταστάσεις που παρουσιάζονται στην πορεία της ζωής του ανθρώπου. Όλοι έχουμε δικαίωμα στην κατάθλιψη και όλοι έχουμε δικαίωμα να εμφανίσουμε κατάθλιψη κάποια στιγμή στη ζωή μας. Στην δική μας κοινωνία, όμως, η κατάθλιψη, θα παρουσιάζεται πάντα σαν αρρώστια που πρέπει να αποκοπεί από την ιστορία του υποκειμένου και το υποκείμενο σαν άτομο που πρέπει να αποκλειστεί από τη ζωή. Υγεία και αρρώστια είναι οι αντιφάσεις της πραγματικότητας που οφείλουμε να ζούμε διαλεκτικά.

Τέλος, πρέπει να σημειώσουμε ότι αυτή η εξίσωση της «Μπλε Δευτέρας» αποτελεί μια πολύ σοβαρή είδηση ακόμα κι αν δεν επικροτείται από κάποιους ψυχολόγους ή αναρτήθηκε στα μέσα δικτύωσης εν οίδει αστείου από κάποιους. Κι αυτό γιατί οι μεταβλητές της, το πλαίσιο για το οποίο προορίζεται και ο εφευρέτης της συγκροτούν από κοινού μια θέση απέναντι σε κάτι: τη θέση που πρέπει να έχει-ή μάλλον που δεν πρέπει να έχει -ο σύγχρονος εργαζόμενος απέναντι στις συνθήκες ζωής του. Την κατάθλιψη που δεν δικαιούται να έχει, επειδή σταματά να παράγει και την κατάθλιψη που όταν δικαιούται να έχει είναι δικό του πρόβλημα.  

Ομάδα Δια-Τάραξη 

*Η πρώτη φωτογραφία ανήκει στον Gueorgui Pinkhassov, η δεύτερη και η τρίτη στον Harry Gruyaert.